Sposoby i efekty ograniczania niskiej emisji na terenie Gminy Lewin Brzeski

1.  NISKA EMISJA – PRZYCZYNY, OBJAWY I SKUTKI

Niska emisja to emisja szkodliwych pyłów i gazów na małej wysokości (do 40 metrów) powstająca w wyniku nieefektywnego spalania paliw w domowych piecach. Do paliw tych należy zazwyczaj węgiel niskiej jakości, drewno lub nielegalnie spalane odpady. Przyczyną niskiej emisji są również zanieczyszczenia pochodzące z transportu, głównie z samochodów i innych pojazdów spalinowych. Niska emisja jest głównym źródłem smogu (smog to nienaturalne zjawisko atmosferyczne powstające w wyniku połączenia zanieczyszczeń pochodzenia antropogenicznego (wytwarzanych przez człowieka) z niekorzystnymi zjawiskami naturalnymi, takimi jak duża wilgotność powietrza (mgła) i brak wiatru).

• Węgiel i jego pochodne:

W Polsce paliwem najczęściej wykorzystywanym do ogrzewania domów jest węgiel, jego pochodne i odpady powęglowe, szczególnie tzw. miały, muły czy floty węglowe, które zawierają duże ilości popiołów i siarki, a jednocześnie mają niską wartość energetyczną (tzn. są mało skuteczne, dają mało ciepła). Sprawia to, że sezon grzewczy trwający od października do marca jest szczególnie trudnym okresem dla mieszkańców wielu polskich miast. Emisja zanieczyszczeń z nowoczesnych kotłów retortowych zaopatrzonych w automatyczny podajnik paliwa, czy kotłów na tzw. pellety może wydawać się niższa, czyli mniej szkodliwa. Niestety tylko pozornie. Szkodliwa emisja znacznie wzrasta przy niewłaściwym użytkowaniu urządzeń oraz wraz z ich eksploatacją, czyli starzeniem się. Ponadto, zagrożenie stanowi możliwość modyfikacji kotła w celu dostosowania go do spalania odpadów albo gorszych sortów węgla i jego pochodnych. Brak podstaw prawnych pozwalających na kontrolowanie, z jakiego rodzaju instalacji korzystają mieszkańcy, sprawia, że zastosowanie nawet najbardziej nowoczesnych rozwiązań nie stanowi wystarczającej alternatywy, aby przeciwdziałać niskiej emisji.

• Drewno:

Pomimo że drewno jako biomasa należy do tzw. odnawialnych źródeł energii, jego spalanie w domowych paleniskach (kotłach, piecach, kominkach) jest wysokoemisyjne. Spalanie drewna powoduje porównywalną emisję wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych i pyłu zawieszonego (PM2.5 i PM10), niż ma to miejsce w przypadku węgla czy pelletu. Jak w przypadku każdego rodzaju paliwa, również i tutaj znaczenie ma jakość drewna, jego rodzaj czy stan (spalanie mokrego drewna zwiększa szkodliwe emisje), ale też używana instalacja. Ważna jest przede wszystkim sprawność techniczna urządzenia, ale także poddawanie regularnym kontrolom komina i przewodów wentylacyjnych.

• Odpady:

Prawie każdy system ogrzewania oparty na paliwie stałym (węglu, drewnie, pelecie) może stanowić zachętę, aby używać go jako niszczarki odpadów. Palenie odpadów do celów grzewczych, poza instalacjami do tego celu przygotowanymi, jest w Polsce zabronione i podlega karze aresztu lub grzywny. Dotyczy to każdego rodzaju odpadu komunalnego. Nie wolno spalać plastikowych butelek i innych tworzyw sztucznych, opon, wyrobów z gumy, resztek farb, mebli, nasączonych impregnatami i farbami kawałków drewna, gazet i tektury, odzieży, opakowań wielowarstwowych (np. kartonów po napojach). Spalanie odpadów w zbyt niskich temperaturach, osiąganych w przypadku korzystania z domowych instalacji grzewczych, prowadzi do emisji szeregu zanieczyszczeń, które znacząco pogarszają jakość powietrza.

• Transport:

Kolejnym czynnikiem mającym wpływ na jakość powietrza, którym oddychamy, a zależnym od jednostkowych wyborów obywateli, jest środek transportu. Najbardziej szkodliwy jest samochód, choć to prawda, z którą najtrudniej jest się w dzisiejszych, zmotoryzowanych czasach, pogodzić. Nowoczesne pojazdy, a zatem ich silniki i katalizatory emitują zanieczyszczenia zarówno jako efekt spalania paliwa czy ścierania klocków hamulcowych, jak i poprzez wzbijanie pyłów podczas samej jazdy. Dlatego też dla jakości powietrza niebagatelne znaczenie ma to, czym docieramy do szkoły czy pracy. Według badań średnio w samochodzie podróżuje 1,3 osoby, co pokazuje, że bardzo często autem podróżuje się pojedynczo.

Konsekwencje niskiej emisji:

Oddychanie silnie zanieczyszczonym powietrzem prowadzi do uciążliwych skutków, takich jak: osłabienie odporności organizmu człowieka, częstsze występowanie kaszlu, kataru, nawracającego bólu zatok, jak również zapalenie spojówek, astma, alergie, problemy z koncentracją. Do potencjalnych skutków należy także zwiększone ryzyko wystąpienia choroby Alzheimera, wyższy poziom niepokoju, zachorowania na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, depresja, bezpłodność, niewydolność mięśnia sercowego. Najbardziej narażonymi układami są układ krwionośny, oddechowy i nerwowy. W ciągu 1 minuty od wdechu, najmniejsze cząsteczki pyłu PM 2.5 docierają poprzez krwioobieg do naszych najdalszych narządów(nerek, wątroby, mózgu, serca.). W przypadku kobiet w ciąży, żyjących w obszarach niskiej emisji, dochodzi do przypadków niewydolności serca, przedwczesnego porodu, mniejszej wagi urodzeniowej noworodków, niższego ilorazu inteligencji u dzieci, ale też obumierania płodu. Lekarze coraz częściej wskazują korelację między stanem zdrowia pacjentów, a środowiskiem, w jakim przebywają czasowo lub żyją na stałe. Oprócz tlenków siarki, węgla oraz azotu, w trakcie spalania odpadów do powietrza przedostają się bardzo niebezpieczne związki zawierające chlor –furany i dioksyny, które mogą przyczyniać się do nowotworów, wad w rozwoju, obniżenia odporności. Metale ciężkie zatruwają organizm i powodują zaburzenia w funkcjonowaniu wielu narządów, m.in. płuc.

2.  POWIETRZE I JEGO ZANIECZYSZCZENIA

Powietrze to mieszanina gazów i aerozoli składająca się na atmosferę ziemską. Pojęcie jest stosowane przede wszystkim w odniesieniu do tej części powłoki gazowej, której chemiczny skład jest wyrównany wskutek cyrkulacji gazów w troposferze (do 100 km nad powierzchnią Ziemi). Bywa jednak odnoszone również do wszystkich sfer ziemskiej atmosfery, o różnym składzie chemicznym i właściwościach fizycznych. Głównymi składnikami powietrza są azot, tlen, argon, dwutlenek węgla i para wodna. Niestety w skład powietrza coraz częściej wchodzą też substancje niepożądane, takie jak pyły zawieszone i ich składowe tj:

• pyły zawieszone (w zależności od frakcji cząsteczek są to PM 10, PM 2,5 czy PM 1 – im niższa wartość tym mniejsza frakcja i tym samym większa szkodliwość);

• pył zawieszony PM 10 - zawiera cząstki o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów, jest mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych zawierającą substancje toksyczne, takie jak wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (m.in. benzo(a)piren, metale ciężkie oraz dioksyny i furany). Poziom dopuszczalny stężenia średniodobowego dla pyłu PM10 wynosi 50 μg/m3 (czyli 50 mikrogramów na 1 metr sześcienny) i może być przekraczany nie więcej niż 35 razy w ciągu roku. Poziom dopuszczalny stężenia średniorocznego wynosi 40 μg/m3.W oparciu o obowiązujące prawo, 200 μg/m3 to poziom informowania społeczeństwa o zagrożeniu dla stężenia 24-godzinnego. Natomiast 300 μg/m3 to poziom alarmowy dla stężenia 24-godzinnego;
• pył zawieszony PM 2,5 jest mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych. Do atmosfery emitowany jest jako zanieczyszczenie pierwotne powstające w wyniku procesów antropogenicznych i naturalnych oraz jako zanieczyszczenie wtórne, powstające w wyniku przemian dwutlenku siarki, dwutlenku azotu, amoniaku, lotnych związków organicznych i trwałych związków organicznych. Pył PM2.5 jest również zanieczyszczeniem transgranicznym, transportowanym na odległość do 2500 km(polskie zanieczyszczenia przedostają się zatem z łatwością za granicę). W powietrzu może pozostawać przez wiele dni lub tygodni, a sedymentacja (opadanie) i opady nie usuwają go z atmosfery. Poziom dopuszczalny dla stężenia średniorocznego dla pyłu PM 2,5 wynosi 20 µg/m3;
• dwutlenek siarki (SO2) – wyjątkowo szkodliwy zarówno dla zdrowia człowieka, jak i całego środowiska (jedna z głównych przyczyn powstawania kwaśnych deszczy);
• tlenki azotu (NOx) – w tym dwutlenek azotu –nieorganiczny związek chemiczny z grupy tlenków azotu. W temperaturze pokojowej jest brunatnym, silnie toksycznym gazem o ostrym zapachu. Główne źródła emisji dwutlenku azotu stanowią transport drogowy, energetyka zawodowa (elektrownie i elektrociepłownie) oraz lokalne systemy grzewcze. Na terenach dużych miast dominuje wpływ spalin samochodowych, dlatego największe zanieczyszczenia NO2najczęściej występują w sąsiedztwie ruchliwych ulic. Większą emisję tlenków azotu powodują pojazdy z silnikami wysokoprężnymi (tzw. silnik Diesla);
• metale ciężkie (Hg – rtęć, Cd – kadm, Pb – ołów, Mn – mangan, Cr – chrom) – szkodliwe dla ludzi, zwierząt i roślin;
• wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA – m.in. α-benzopiren) – substancje rakotwórcze i powodujące silne zatrucia;
•   to rakotwórczy i mutagenny związek chemiczny będący przedstawicielem wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych (WWA). Benzo(a)piren wykazuje małą toksyczność ostrą, zaś dużą toksyczność przewlekłą co związane jest z jego zdolnością kumulacji w organizmie. Dopuszczalny średnioroczny poziom B(a)P to 1 ng/m3;
• dioksyny – trujące związki chemiczne, często odpowiedzialne za pojawienie się nowotworów czy bezpłodności.

Wyżej wymienione substancje podlegają pomiarom na stacjach monitoringu jakości powietrza prowadzonym w ramach systemu Państwowego Monitoringu Środowiska na podstawie ustawy Prawa ochrony środowiska. System służy do pomiarów, ocen i prognoz stanu środowiska oraz gromadzenia, przetwarzania i rozpowszechniania informacji o środowisku. Na stronie: http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/current znajduje się polski indeks jakości powietrza, który analizuje i udostępnia dane z stacji pomiarowych w całym kraju. Podane są tam m.in. informacje dotyczące wypływu powietrza na zdrowie, archiwalne, rocznikowe zestawienia danych pomiarowych, linki do wojewódzkich inspektoratów ochrony środowiska (WIOŚ), na których on-line są prezentowane wyniki pomiarów jakości powietrza w danym województwie.

Wykaz WIOŚ: http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/air_quality_online.

3. OCENA JAKOŚCI POWIETRZA

• Monitoring państwowy:

Najbardziej aktualne (mierzone co godzinę) i zebrane w jednym miejscu dane o jakości powietrza, dostępne są na stronach internetowych Głównego Inspektoratu Ochrony Środowiska: http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/current. Znajduje się tam również informacja o aplikacjach mobilnych, dzięki którym dane o stanie jakości powietrza udostępniane są "od ręki" w przystępnej graficznie formie: http://powietrze.gios.gov.pl/pjp/content/mobile_app

• Monitoring gminny:

Gmina Lewin Brzeski w celu poprawy świadomości mieszkańców na temat zanieczyszczenia powietrza, zakupiła w 2018r. 4 sensory jakości powietrza Airly. Sensory zostały zamontowane na 4 obiektach gminnych: 2 szt. w Lewinie Brzeskim na budynku OSP na ul. Kościuszki i na budynku „Olimpii” na ul. Powstańców Śląskich, 1 szt. w Skorogoszczy na budynku OSP i 1 szt. w Łosiowe na budynku OSP. Ponadto dodatkowo 2 sensory zamontowane są na budynku Szkoły Podstawowej w Lewinie Brzeskim.

Poprzez sensory możliwe jest zbieranie, przetwarzanie i interpretowanie danych w czasie rzeczywistym. W oparciu o te dane, na mapie online oznaczane są informacje o jakości powietrza. Sensory Airly mierzą m.in.: poziom stężenia pyłów zawieszonych PM2.5 oraz PM10, temperaturę powietrza, ciśnienie atmosferyczne oraz wilgotność powietrza. Na stronie Gminy Lewin Brzeski: http://lewin-brzeski.pl/7756/czujniki-powietrza-airly.html można sprawdzić aktualne informacje o jakości powietrza w Gminie Lewin Brzeski.

Na stronie https://airly.eu/pl/ dostępna jest mapa sieci czujników jakości powietrza zamontowanych w całej Polsce oraz aplikacje, które można pobrać na telefon, aby móc korzystać na bieżąco z informacji o jakości powietrza. Dzięki zebranym danym przez sensory mieszkańcy mogą dowiedzieć się o aktualnym stanie jakości powietrza.

Ponadto w ramach projektu LIFE pn. "Wdrożenie systemu zarządzania jakością powietrza w samorządach województwa opolskiego" finansowanego z budżetu Unii Europejskiej w ramach programu LIFE współfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska
i Gospodarki Wodnej na terenie gminy w 2023 roku zostanie zamontowany dodatkowy czujnik jakości powietrza, który ma być skonsolidowany z tworzonym w ramach projektu LIFE  - programem IT.

• Kontrole:

Na podstawie upoważnienia wydanego burmistrza straż miejska, a także pracownicy urzędu miejskiego, w ślad za wydanym upoważnieniem Burmistrza Gminy Lewin Brzeski mogą prowadzić kontrole zgodnie z artykułem 379 ustawy Prawo ochrony środowiska. W myśl tego artykułu kontrolujący są uprawnieni do wstępu na teren nieruchomości w godzinach 6.00–22.00. Pozwala to sprawdzać, czy w danym miejscu nie dochodzi do nielegalnego spalania odpadów, a zatem kontrolować przestrzeganie i stosowanie przepisów o ochronie środowiska.

W 2022 roku przeprowadzono 20 kontroli w budynkach mieszkalnych na terenie gminy, tj. m.in. w miejscowościach: Lewin Brzeski, Mikolin, Łosiów, Skorogoszcz. W trakcie kontroli dokonywano oględzin umiejscowienia źródła ciepła oraz obszaru wokół kotła – weryfikowano czy w okolicy źródła ciepła znajdują się odpady, śmieci, czy też materiały, co mogłoby świadczyć o ich spalaniu w kotłach CO.  Po każdej zakończonej kontroli sporządzono protokół pokontrolny.

4. SPOSOBY WALKI Z NISKĄ EMISJĄ

• Rodzaj ogrzewania:

Właściciele nieruchomości powinni mieć świadomość, jakim paliwem jest ogrzewane ich mieszkanie/dom. Mając źródło ciepła na paliwo stałe w postaci węgla i jego pochodnych, powinno się jak najszybciej przemyśleć możliwości zmiany sposobu ogrzewania. Przy wyborze nowego źródła ciepła nie należy kierować się wyłącznie ceną instalacji, należy także uwzględnić koszty eksploatacji oraz dostępność surowca. Aby poznać potrzeby energetyczne budynku, w którym mieszkamy, warto przeprowadzić audyt energetyczny. Audyt może wskazać, czy przed zmianą systemu ogrzewania nie powinniśmy też przeprowadzić termomodernizacji, która uchroni nas od strat ciepła, a tym samym pozwoli obniżyć koszty. Docieplony budynek, zaopatrzony np. w pompę ciepła wraz z instalacją fotowoltaiczną jest z reguły najbardziej efektywnym rozwiązaniem. Początkowo wyższy koszt samej instalacji (w porównaniu z instalacją ogrzewania opartego o gaz) podczas używania daje dużo niższe koszty, a w perspektywie lat zwraca się.

• Oszczędność energii:

Niezależnie od doraźnych działań podejmowanych w sezonie grzewczym, warto zadbać o trwałe zmniejszanie zapotrzebowania na energię cieplną budynków prywatnych oraz użyteczności publicznej. Na polskim rynku dostępnych jest coraz więcej technologii energooszczędnych zwiększających efektywność energetyczną budynków. Głównymi działaniami zmniejszającymi zapotrzebowanie na energię jest głęboka termomodernizacja obiektów, czyli wymiana stolarki okiennej, drzwiowej w oparciu o niski współczynnik przenikania ciepła, ocieplenie ścian budynku (np. styropianem), ocieplenie dachu i stropu (np. wełną mineralną), montaż kolektorów słonecznych do podgrzewania ciepłej wody użytkowej. Rozwiązaniem, które pod względem ograniczania energii potrzebnej do funkcjonowania domu zbliża się do ideału w jest tzw. budownictwo pasywne. Budownictwo pasywne polega na tym, że budynki wykorzystują energię z promieniowania słonecznego w sposób pasywny, czyli biernie, bez aktywnych rozwiązań instalacyjnych. Jednym z elementów jest ustawienie domu w zależności od ilości otrzymywanego ciepła słonecznego (nasłonecznienie zależy bowiem od ekspozycji na przemieszczające się Słońce) oraz zastosowanie wentylacji opartej na rekuperacji (odzyskiwaniu ciepła z pomieszczeń). Technologia podlega ciągłemu rozwojowi i doskonaleniu.

• Środki transportu:

Pierwszą rzeczą, którą może zrobić każdy mieszkaniec w obszarze transportu to zastanowić się czy nie nadużywa samochodu. Po drugie, przypatrzmy się czym jeździmy. Samochodami produkującymi najwięcej zanieczyszczeń są stare modele aut posiadające silnik Diesla. W wielu z nich można zamontować filtr cząstek stałych, który ograniczy emisję, jednak w dłuższej perspektywie samochody tego typu będą i tak wycofywane z rynku, jako wyjątkowo szkodliwe dla zdrowia. Wciąż rzadko ale coraz częściej pojawiają się również na polskich ulicach samochody elektryczne, które stanowić będą przyszłość motoryzacji. Do podróży na krótkie dystanse warto skorzystać z transportu zbiorowego, roweru lub jeśli dystans na to pozwala, iść pieszo. Jeśli dojazdy samochodem są jedyną możliwością, poszukajmy wśród sąsiadów osób, z którymi możemy wspólnie podróżować jednym pojazdem. Korzystajmy z roweru, kiedy to jest tylko możliwe. Każdy kilometr przejechany na rowerze to oszczędność paliwa, brak emisji spalin, mniej hałasu i korzyść dla zdrowia.

• Inicjatywy społeczne, edukacja i współdecydowanie:

Doraźnym sposobem na poprawę jakości powietrza jest sadzenie drzew, krzewów i innych roślin lub przyłączanie się bądź inicjowanie działań zmierzających do rekultywacji istniejących i powstawania nowych terenów zieleni. Hektar boru świerkowego zatrzymuje w ciągu roku ok. 30 t pyłów, filtrując ponadto ok. 420 kg cząstek zanieczyszczeń, a hektar lasu bukowego –ok. 65 ton! Świadomość społeczna dotycząca problemu niskiej emisji w Polsce rośnie. W kolejnych miastach i regionach tworzą się społeczne inicjatywy na rzecz poprawy jakości powietrza.

Każdy obywatel ma prawo wyrazić swoją opinię na etapie konsultowania programu ochrony powietrza dla województwa opolskiego, który jest co kilka lat aktualizowany. Na szczeblu gminnym również powstaje szereg dokumentów, które zarówno warto znać, śledzić zmiany
w nich, jak i brać udział w konsultacjach społecznych na etapie ich tworzenia, czy samemu inicjować ich powstawanie.

W ramach edukacji ekologicznej mieszkańców gminy informuje się na bieżąco o ważnych zmianach jakie zachodzą np. w ustawach dot. ochrony powietrza. I tak trakcie dokonywanej kontroli źródeł ogrzewania w budynkach mieszkalnych  mieszkańców informowano
o zmianach w uchwale antysmogowej, w której zostały zapisane wszelkie ograniczenia dot. jakości i rodzaju spalanych paliw.

Projekt LIFE:

Projekt LIFE, którego Współbeneficjentem jest Gmina Lewin Brzeski, finansowany jest ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu LIFE i współfinansowany przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu.

Celem głównym projektu jest zwiększenie zdolności i poprawa jakości administracji publicznej województwa opolskiego w stosunku do działań naprawczych określonych w programie ochrony powietrza (POP), poprzez:

• przygotowanie i wdrożenie do praktyki samorządów województwa opolskiego, na wszystkich jego poziomach (gmina, powiat, województwo) jednolitego systemu zarządzania wspierającego realizację POP
• zwiększenie świadomości społecznej w zakresie problematyki jakości powietrza poprzez zwiększenie zaangażowania samorządów, społeczeństwa oraz organizacji pozarządowych i podmiotów lokalnych w podejmowaniu działań naprawczych wspierających działania z zakresu POP.

W związku z realizacją projektu Life został zatrudniony Gminny Koordynator Programu Ochrony Powietrza.

W ramach projektu organizowane były w 2022 roku spotkania informacyjno – edukacyjne dla mieszkańców Gminy Lewin Brzeski, które prowadzi Gminny Koordynator Programu Ochrony Powietrza. Na terenie Gminy przeprowadzono 10 spotkań w miejscowościach: Lewin Brzeski, Łosiów, Skorogoszcz, Chróścina, Mikolin, Strzelniki, Nowa Wieś Mała, Sarny Małe, Oldrzyszowice i Przecza. W spotkaniach wzięło udział łącznie 121 osób. Miały one na celu przybliżyć mieszkańcom problem niskiej emisji, a także zachęcić do wymiany starych, niskoklasowych źródeł ciepła na ekologiczne. Na spotkaniach mieszkańcy informowani byli o możliwości uzyskania dotacji na realizację przedsięwzięcia wymiany źródła ciepła (dotacja celowa z budżetu Gminy, program „Czyste powietrze”). Ponadto przypominano mieszkańcom o obowiązującej od 2017 r. w Województwie Opolskim Uchwale Antysmogowej i jej zmianach jakie miały miejsce w 2021 r., a także, w związku z powstałą Centralną Ewidencją Emisyjności Budynków, przypominano o konieczności złożenia Deklaracji dotyczącej źródeł ciepła i źródeł spalania paliw w budynkach/lokalach mieszkalnych/niemieszkalnych.

 CEEB – Centralna Ewidencja Emisyjności Budynków

Administratorem Lokalnym CEEB w naszej gminie jest Gminny Koordynator Programu Ochrony Powietrza. Baza CEEB ma na celu skupienie w jednym miejscu informacji na temat ilości i jakości źródeł ciepła i źródeł ciepłej wody użytkowej jakie posiadają w swoich domach mieszkańcy naszej gminy. Baza CEEB w 2023 roku przejdzie szereg zmian, dodane zostaną nowe funkcjonaliści systemu, w związku z czym Główny Urząd Nadzoru Budowlanego zorganizuje cykl szkoleń dla pracowników jednostki. Takie szkolenie dla województwa opolskiego odbędzie się 28 czerwca br., na które swój udział zgłosiła już Gminna Koordynatorka POP.

5. POLITYKA EKOLOGICZNA        

Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 01.08.2017r. w sprawie wymagań dla kotłów na paliwo stałe (Dz.U. z 2017, poz.1690) - regulacja, która obowiązuje od 1 października 2017, przewiduje restrykcyjne wymagania dla kotłów o mocy od 0 do 500 kW produkowanych i instalowanych w Polsce. Regulacja nakłada na wprowadzających do obrotu kotły stosowanie wymagań konstrukcyjnych mających wpływ na poziom emisji tlenku węgla, organicznych związków gazowych oraz pyłu, jak również zakaz stosowania rusztu awaryjnego. Rozporządzenie zakazuje sprzedaży pieców na węgiel szkodzących środowisku. Od początku 2018 r. na polskim rynku będą sprzedawane oraz dopuszczone do montażu wyłącznie kotły o najlepszych standardach emisyjnych. Zgodnie z rozporządzeniem, nowe restrykcje dotyczą kotłów o mocy nie większej niż 500 kW, czyli takich jakie stosowane są w domowych kotłowniach. Nowe piece, które są ręcznie zasilane paliwem, nie będą mogły emitować więcej niż 60 mg pyłu na metr sześcienny. W przypadku kotłów automatycznych, emisje nie będą mogły przekroczyć 40 mg pyłu na metr sześcienny.

Ustawa Prawo ochrony środowiska umożliwia m.in. zastosowanie na szczeblu lokalnym prawnych rozwiązań, które mogą przyczyniać się do poprawy jakości powietrza. Na podstawie art. 96 ww. ustawy sejmik województwa, w drodze uchwały, w celu zapobieżenia negatywnemu oddziaływaniu na zdrowie ludzi lub na środowisko, może na terenie gminy wprowadzić ograniczenia lub zakazy w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Sejmik Województwa Opolskiego Uchwałą nr XXXII/367/2017 z dnia 26 września 2017r. w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa opolskiego ograniczeń w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw wprowadził obowiązującą od 01.11.2017r. regulację, która zaczęła obowiązywać od 01.11.2017r. i zakazuje stosowania w instalacjach spalania paliw stałych:

• węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem tego węgla,
• mułów i flotokoncentratów węglowych, tj. paliw o uziarnieniu mniejszym niż 3 mm,
• paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem mułów lub flotokoncentratów węglowych,
• paliw stałych produkowanych z węgla kamiennego, w których zawartość frakcji o uziarnieniu mniejszym niż 3 mm jest większa niż 15%,
• drewna i biomasy drzewnej, których wilgotność w stanie roboczym przekracza 20%.

Następnie w 2021 roku Sejmik Województwa Opolskiego przyjął uchwałę nr XXXVI/368/2021 z dnia 30 listopada 2021 r. zmieniającą ww. uchwałę z dnia 26 września 2017 r. w sprawie wprowadzenia na obszarze województwa opolskiego ograniczeń i zakazów w zakresie eksploatacji instalacji, w których następuje spalanie paliw. Najważniejsze zmiany to wprowadzenie ograniczeń czasowych tj. w naszych domach od 01.01.2030 r. mają pozostać tylko kotły min. kl.3 (kozy, kopciuchy, bezklasowe muszą zostać zlikwidowane); Od 01.01.2032 r. w naszych domach tylko kotły min. kl.5 (likwidacja kotłów klasy 3 i 4); Od 01.01.2036 r. kominki muszą mieć sprawność min. 80% lub muszą być wyposażone w urządzenia zapewniające redukcję pyłu. Ponadto wprowadzono zmiany w dot. stosowanych paliw stałych, tj. zakaz stosowania:

• węgla brunatnego oraz paliw stałych produkowanych z niego,
• mułów i flotokoncentratów tj. paliw o uziarnieniu mniejszym niż 3 mm,
• paliw stałych produkowanych z wykorzystaniem mułów lub flotokoncentratów węglowych, oraz mieszanek i produktów produkowanych z ich wykorzystaniem,
• paliw stałych produkowanych z węgla kamiennego, w których zawartość frakcji o uziarnieniu mniejszym niż 3 mm jest większa niż 15%,
• drewna i biomasy drzewnej o wilgotności przekraczającej 20%,
• torfu i produktów produkowanych z jego wykorzystaniem.

Uchwała nr XX/193/2020 Sejmiku Województwa Opolskiego z dnia 28 lipca 2020r. w sprawie przyjęcia "Programu ochrony powietrza dla województwa opolskiego". Program ochrony powietrza został opracowany przede wszystkim w celu ochrony zdrowia jej mieszkańców, poprzez działania zmierzające do osiągnięcia dopuszczalnych poziomów substancji w powietrzu oraz pułapu stężenia ekspozycji. Dokument ten zawiera m.in. dobre praktyki, działania naprawcze długoterminowe, ograniczające niską emisję oraz plan działań krótkoterminowych zawierający zadania prewencyjne, mające na celu zmniejszenie ryzyka wystąpienia przekroczeń poziomów dopuszczalnych stężeń zanieczyszczań w powietrzu, a także czasu ich trwania. Nadrzędnym celem Programu ochrony powietrza dla województwa opolskiego jest wskazanie działań naprawczych, których realizacja doprowadzi do poprawy stanu jakości powietrza, co w konsekwencji spowoduje ograniczenie niekorzystnego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i życie mieszkańców województwa opolskiego. Celem Programu jest również wskazanie przyczyn wystąpienia przekroczeń substancji w powietrzu.

Program rządowy "Czyste powietrze", którego celem jest poprawa jakości powietrza oraz zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych poprzez wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych. Narzędziem w osiągnięciu celu jest dofinansowanie przedsięwzięć realizowanych przez beneficjentów uprawnionych do podstawowego poziomu dofinansowania oraz beneficjentów uprawnionych do podwyższonego i najwyższego poziomu dofinansowania. Program jest skierowany do beneficjentów, będących osobą fizyczną - właścicielem/współwłaścicielem budynku mieszkalnego jednorodzinnego lub wydzielonego w budynku jednorodzinnym lokalu mieszkalnego z wyodrębnioną księgą wieczystą. Od 3 stycznia 2023 r. w programie zaszły znaczące zmiany, z których najważniejsze to zwiększenie progu dochodowego dla potencjalnych beneficjentów ze 100 000,00 zł na 135 000,00 zł oraz wzrost kwot dofinansowania. Program skupia się na wymianie starych kotłów na paliwo stałe oraz termomodernizacji budynków jednorodzinnych by efektywnie zarządzać energią. Działania te nie tylko pomogą chronić środowisko, ale dodatkowo zwiększą domowy budżet, dzięki oszczędnościom finansowym. Program przewiduje dofinansowania m.in. na:  wymianę starych źródeł ciepła (pieców i kotłów na paliwa stałe) oraz zakup i montaż nowych źródeł ciepła, spełniających wymagania programu, docieplenie przegród budowlanych, wymianę stolarki okiennej i drzwiowej (głęboka termomodernizacja), instalację odnawialnych źródeł energii (kolektorów słonecznych i instalacji fotowoltaicznej), montaż wentylacji mechanicznej z odzyskiem ciepła. W ramach programu można ubiegać się o dotację z prefinansowaniem, natomiast poprzez ścieżkę bankową można uzyskać kredyt na przeprowadzenie inwestycji, a przyznane dofinansowanie będzie częściową spłatą zaciągniętego zobowiązania.

     Program rządowy "Agroenergia", którego celem jest zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych w sektorze rolniczym. Program realizowany jest do 2027 roku. Beneficjentem Programu jest osoba fizyczna będąca właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych zawiera się w przedziale od 1 ha do 300 ha oraz co najmniej rok przed złożeniem wniosku prowadząca osobiście gospodarstwo rolne lub osoba prawna będąca właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych, których łączna powierzchnia użytków rolnych zawiera się w przedziale od 1 ha do 300 ha oraz co najmniej rok przed złożeniem wniosku o udzielenie dofinansowania prowadząca działalność rolniczą lub działalność gospodarczą w zakresie usług rolniczych. Dofinansowanie obejmuje przedsięwzięcia polegające na: zakupie i montażu instalacji fotowoltaicznych o zainstalowanej mocy elektrycznej większej niż 10 kW oraz nie większej niż 50 kW,  instalacji wiatrowych o zainstalowanej mocy elektrycznej większej niż 10 kW oraz nie większej niż 50 kW, pomp ciepła o mocy większej niż 10 kW oraz nie większej niż 50 kW, przy czym złożenie wniosku jest uwarunkowane wcześniejszym przeprowadzeniem audytu energetycznego, który rekomenduje wnioskowany zakres przedsięwzięcia, instalacji hybrydowej, tj.: fotowoltaika wraz z pompą ciepła lub elektrownia wiatrowa wraz z pompą ciepła, sprzężone w jeden układ (dofinansowaniu podlegają również instalacje hybrydowe o sumarycznej mocy urządzeń wytwórczych powyżej 50 kW, przy czym moce poszczególnych jednostek wytwarzania energii nie mogą przekraczać 50 kW), przy czym złożenie wniosku jest uwarunkowane wcześniejszym przeprowadzeniem audytu energetycznego, który rekomenduje zastosowanie pompy ciepła. Dofinansowanie udzielane w formie dotacji do 20% kosztów kwalifikowanych, w szczególności:

• dla instalacji o mocy od 10 do 30 kW do 20 %, nie więcej niż 15 000 zł,
• dla instalacji o mocy od 30 do 50 kW do 13%, nie więcej niż 25 000 zł.

Program rządowy "Mój prąd" 5.0. Nabór ruszył 22.04.2023 r. i potrwa do 31.12.2023 r. Program poszerzył swój zakres o możliwość ubiegania się o refundację kosztów związanych nie tylko z zakupem i montażem instalacji fotowoltaicznej przez osoby fizyczne, ale także w ramach programu można zakupić m.in. urządzenia grzewcze w postaci pomp ciepła.

DZIAŁANIA GMINY LEWIN BRZESKI NA RZECZ LIKWIDACJI NISKIEJ EMISJI

1. Uchwała nr Rady Miejskiej w Lewinie Brzeskim z dnia 27 marca 2018r. w sprawie określenia zasad udzielania dotacji celowych ze środków budżetu Gminy Lewin Brzeski na realizację zadań służących ochronie powietrza. Mieszkańcy gminy Lewin Brzeski mogą ubiegać się o dotacje w wysokości 3.000,00 zł, na dofinansowanie zmiany istniejącego sytemu ogrzewania opartego na paliwie stałym na ekologiczne. Zasady dofinansowania określa przyjęty "Regulamin udzielania z budżetu Gminy Lewin Brzeski dotacji celowej na dofinansowanie zmiany istniejącego sytemu ogrzewania opartego na paliwie stałym na ekologiczne". Gmina Lewin Brzeski wypłaciła na podstawie zawartych umów łącznie w ramach udzielonych dotacji:

Na dzień 04.05.2023 r. wniosek o dotację celową z budżetu Gminy Lewin Brzeski złożyło czternaście osób. Wszyscy wnioskodawcy podpisali umowę z gminą, natomiast pięć osób zakończyło przedsięwzięcie wymiany źródła ciepła i rozliczyło dotację.

2. Burmistrz Lewina Brzeskiego w imieniu Gminu Lewin Brzeski w ramach rządowego programu "Czyste powietrze" w dniu 12.09.2019 podpisał porozumienie z Wojewódzkim Funduszem Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu dot. współpracy gminy w zakresie składania i rozliczania wniosków Beneficjentów będących mieszkańcami Gminy Lewin Brzeski o dofinansowanie na wymianę źródeł ciepła i poprawę efektywności energetycznej budynków mieszkalnych jednorodzinnych. Program ciągle ewaluuje i aktualnie od 30.04.2021r. w naszej gminie funkcjonuje punkt konsultacyjno- informacyjny dla mieszkańców. Od początku istnienia punktu do dnia 01.03.2023 r. z pomocy skorzystało ok 300. W ramach tego działania mieszkańcom gminy udzielane są informacje nt. programu i obowiązujących w nim zasad. Ponadto, co najważniejsze, mieszkańcy mogą skorzystać z pomocy przy sporządzaniu wniosku o dofinansowanie, czy też po zakończonej inwestycji – wniosku o płatność. Co ważne w 2022 r. 66 mieszkańców naszej gminy podpisało umowę z WFOŚiGW w Opolu, natomiast 69 osób złożyło wniosek o płatność. W 2022 r. WFOŚiGW w Opolu wypłacił naszym mieszkańcom dotację na łączną kwotę 746 474,23 zł.
3. Burmistrz Lewina Brzeskiego w imieniu Gminu Lewin Brzeski podpisał umowę z Zarządem Województwa Opolskiego na realizację projektu "Wdrożenie systemu zarządzania jakością powietrza w samorządach województwa opolskiego” LIFE19 GIE/PL/000398 — LIFE_AQP_OPOLSKIE_2019.PL", finansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu LIFE i współfinansowanego przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Województwo Opolskie uzyskało pieniądze z unijnego programu LIFE na realizację projektu wartego ponad 10 mln złotych, który ma zapewnić skuteczniejszą dbałość o czyste powietrze. Partnerem w programie będzie Politechnika Opolska, przystąpiły do niego także 42 gminy województwa opolskiego. Samorządy wraz z naukowcami z Politechniki Opolskiej i Urzędem Marszałkowskim realizują projekt, zapewniający lepsze zarządzanie jakością powietrza w regionie. To działania skupione wokół edukacji, budowania świadomości, przygotowania specjalistów, uzupełniające projekty infrastrukturalne. Od 1 września 2021 r. w naszej Gminie zatrudniony został Gminny Koordynator Programu Ochrony Powietrza, natomiast od 1 października 2021 roku na Politechnice realizowane są studia podyplomowe na kierunku „Poszerzenie kompetencji koordynatorów Programu Ochrony Powietrza”, które mają na celu wykształcić kadry dla każdej gminy. Urząd Marszałkowski natomiast tworzy m.in. platformę współpracy i jednolity system informacyjny wspierający,  realizację programu ochrony powietrza w regionie. Każdy mieszkaniec gminy będzie wiedział, że może skorzystać z wiedzy specjalisty, który podpowie i zaproponuje rozwiązania związane z wymianą źródeł ciepła. Specjaliści sprawdzą czy np. wystarczy ocieplić budynek, jaki piec zastosować. Gminny Koordynator został wyposażony w niezbędny sprzęt tj. m.in. kamerę termowizyjną, która ma posłużyć mieszkańcom, w celu zobrazowania sytuacji związanej z utratą ciepła w ich domach.
4. Gminna Koordynatorka Programu Ochrony Powietrza w naszej gminie uczestniczy także w szkoleniach, które mają na celu poszerzenie wiedzy z zakresu odnawialnych źródeł energii, termomodernizacji budynków czy też na bieżąco śledzi informację o zmianach jakie zachodzą w programach związanych z finansowaniem przedsięwzięć wymiany źródeł ciepła. W 2022 roku w Wojewódzkim Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu w ramach Projektu Doradztwa Energetycznego, w dniach 24-24.11.2022 r., 01-02.12.2022 r., 08-09.12.2022 r., odbyło się szkolenie dla kandydatów na energetyków gminnych, przeprowadzonego przez wykwalifikowanych doradców energetycznych naszego województwa, w ramach którego poruszano szereg tematów m.in.:

• związanych z efektywnością energetyczną,
• źródłami finansowania inwestycji dot. wymian źródeł ciepła, montażu OZE,
• termomodernizacją budynków,
• omówieniem podstawowych rodzajów instalacji wykorzystujących OZE,
• elektromobilność.

Ww. szkolenie zakończyło się uzyskaniem zaświadczenia uczestnictwa. Ponadto kolejne szkolenia dla kandydatów na energetyków gminnym zaplanowane są przez WFOŚiGW w Opolu na maj br., w ramach którego w dalszym ciągu poruszane będą tematy związane z termomodernizacją budynków, a także z zakresu sporządzania audytu energetycznego oraz świadectwa charakterystyki energetycznej.  

W ustawie z dn. 29 sierpnia 2014 r. o charakterystyce energetycznej budynków, dokonano szereg zmian, co jednak najistotniejsze od 28 kwietnia 2023 r. zapisy ustawy obligują właścicieli/zarządców budynków/lokali mieszkalnych do przekazania wraz z umową sprzedaży/najmu dokumentu w postaci świadectwa charakterystyki energetycznej. W razie nieprzekazania ww. dokumentu właściciel/najemca lokalu/budynku mieszkalnego może ubiegać się o nałożenie kary na zbywającego czy wynajmującego nieruchomość, nawet do 5000,00 zł.

W dniu 18.04.2023 r. Gminna Koordynatorka POP uczestniczyła ponadto w szkoleniu, przeprowadzonym przez firmę EKO KIMS Sp. z.o.o., które miało na celu przybliżenie wiedzy praktycznej z zakresu sporządzania ww. dokumentów – audytu energetycznego oraz świadectwa charakterystyki energetycznej w programie Arcadia oraz obsługi kamery termowizyjnej.

Dbając również o przybliżenie tematyki ochrony powietrza i odnawialnych źródeł energii najmłodszym mieszkańcom naszej gminy 7 czerwca 2023 r. w Publicznym Przedszkolu nr 1 w Lewinie Brzeskim odbędzie się spotkanie/szkolenie w formie zabawy przeprowadzone przed doradców energetycznych WFOŚiGW w Opolu, w ramach Projektu Doradztwa Energetycznego.

Pogłębianie wiedzy Gminnej Koordynatorki na wszelkiego rodzaju szkoleniach odbywa się przede wszystkim z myślą o mieszkańcach naszej gminy. Bardzo liczna grupa osób, w szczególności starszych, które planują inwestycje związane z wymianą źródła ciepła czy termomodernizacją swoich domów bardzo chętnie korzysta z doradztwa w tym zakresie. Fachowa wiedza jest zatem niezbędna aby mieszkańcy mieli poczucie, że uzyskali rzetelną pomoc. Ponadto także pomoc przy złożeniu i rozliczeniu wniosku o dofinansowanie np.
w programie „Czyste powietrze” to dla wielu mieszkańców naszej gminy duże ułatwienie, ponieważ za pośrednictwem punktu konsultacyjnego otrzymują kompleksową pomoc przy ubieganiu się o dodatkowe źródło finansowania swojej inwestycji.

Materiały źródłowe:

https://wezoddech.ceo.org.pl/sites/wezoddech.ceo.org.pl/files/niska_emisja_material_merytoryczny_upd_0.pdf

https://czystepowietrze.gov.pl/czyste-powietrze/

https://www.wfosigw.opole.pl/program-czyste-powietrze/porozumienia-z-gminami-w-sprawie-wspolnej-realizacji-programu-czyste-powietrze

https://www.opolskie.pl/2020/05/dostaniemy-pieniadze-z-programu-life/

https://www.powietrze.opolskie.pl

Dokumenty Programu Agroenergia | Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Opolu (wfosigw.opole.pl)